Cyfroteka.pl

klikaj i czytaj online

Cyfro
Czytomierz
00257 011034 20689880 na godz. na dobę w sumie
wyszukaj dokładnie | pobierz wtyczkę
Praca - etyka - polityka. Wybór tekstów - ebook/pdf
Praca - etyka - polityka. Wybór tekstów - ebook/pdf
Autor: Liczba stron: 222
Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego Język publikacji: polski
ISBN: 978-83-8220-087-4 Data wydania:
Lektor:
Kategoria: ebooki >> edukacja >> socjologia
Porównaj ceny (książka, ebook (-18%), audiobook).
Czytaj online.
Komentuj

Monografia stanowi zbiór wybranych tekstów Autorki z lat 2005–2019 dotyczących szeroko rozumianej pracy i polityki w kontekście etycznym. Zagadnienia te rozpatrywane są z perspektywy normatywnej – z punktu widzenia określonego, społecznego, w tym ekonomicznego, ładu aksjonormatywnego. Ważną kwestią są zmiany, jakie zachodzą w obszarze pracy i jej stosunków oraz w sposobie funkcjonowania współczesnych demokracji pod wpływem rozwoju technologii cyfrowych. Głównymi adresatami tej publikacji są: przedstawiciele nauk społecznych, ekonomicznych i politologicznych, a także studenci, organizatorzy życia gospodarczego i politycy. Książka z pewnością  zainteresuje również szersze grono Czytelników, dla których problemy oraz przemiany współczesnej pracy i polityki są interesujące i ważne.

*

Autorka […\ wielokrotnie podkreśla, że każda forma ludzkiej aktywności, w tym […\ praca w jej różnych odsłonach, również praca naukowca czy praca polityka, podlega ocenie etycznej, a kompetencje etyczne stanowią atrybutową cechę szeroko pojmowanych kompetencji merytorycznych.

Z przedmowy ks. prof. zw. dr. hab. Janusza Mariańskiego

O wyjątkowej wartości tej monografii stanowią […\ aktualność i waga podejmowanych w niej kwestii społecznych. Dotyczy to zwłaszcza problemów związanych z deficytami etycznymi polityków funkcjonujących w formule liberalnych demokracji. […\ do istotnych wątków rozważań Autorki zaliczam te, w których podkreśla, że pojawianie się […\ cywilizacji algorytmów zmieni na przykład moralną przestrzeń pracy, a pracownicy być może staną przed wyzwaniem podejmowania transgresji etycznej w związku z rozwojem sztucznej, samouczącej się inteligencji.

Z recenzji prof. dr hab. Urszuli Swadźby

Znajdź podobne książki Ostatnio czytane w tej kategorii

Darmowy fragment publikacji:

Praca – etyka – polityka Danuta Walczak-Duraj Praca – etyka – polityka Wybór tekstów Łódź 2020 Danuta Walczak-Duraj – Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny Katedra Socjologii Polityki i Moralności, 90-214 Łódź, ul. Rewolucji 1905 r. nr 41/43 RECENZENT Urszula Swadźba REDAKTOR INICJUJĄCY Iwona Gos REDAKCJA Barbara Herman SKŁAD I ŁAMANIE AGENT PR KOREKTA TECHNICZNA Anna Sońta PROJEKT OKŁADKI krzysztof de mianiuk Zdjęcie wykorzystane na okładce: © Depositphotos.com/portarefortuna © Copyright by Danuta Walczak-Duraj, Łódź 2020 © Copyright for this edition by Uniwersytet Łódzki, Łódź 2020 Wydane przez Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego Wydanie I. W.09921.20.0.M Ark. wyd. 15,4; ark. druk. 13,875 ISBN 978-83-8220-086-7 e-ISBN 978-83-8220-087-4 Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 90-131 Łódź, ul. Lindleya 8 www.wydawnictwo.uni.lodz.pl e-mail: ksiegarnia@uni.lodz.pl tel. 42 665 58 63 Wnuczce Natalii Spis treści Przedmowa Rozdział I Proces wykorzeniania z pracy w perspektywie społeczeństwa ponowoczesnego 1. Czynniki sprzyjające wykorzenianiu z pracy 2. Doświadczanie pracy w perspektywie społeczeństwa ponowoczesnego 3. Procesy przewartościowywania pracy – w kierunku etosu wiedzy, a nie etosu pracy 11 15 17 20 23 Rozdział II Od grupowego do zindywidualizowanego i rozproszonego etosu pracy 27 1. Grupowy charakter przednowoczesnego etosu pracy 31 35 2. W kierunku zindywidualizowanego i rozproszonego etosu pracy 3. Istota i rodzaje kontrideologii pracy 39 Rozdział III Wolność gospodarcza a poczucie odpowiedzialności za dobro wspólne 43 44 1. Spór o społeczny status wolności, odpowiedzialności i dobra wspólnego 2. Koncepcja wolności gospodarczej w perspektywie tworzenia ładu aksjonormatywnego 46 Rozdział IV Uspołecznianie ryzyka i strat w sytuacji kryzysu gospodarczego 1. Specyfika współczesnego kryzysu gospodarczego 2. Uspołecznianie ryzyka i strat – główne przesłanki 3. Czy konieczny jest projekt nowego ładu aksjonormatywnego w gospodarce rynkowej? Rozdział V Ład aksjonormatywny w gospodarce rynkowej – ciągłość czy zmiana? 1. Ramy dotychczasowego ładu aksjonormatywnego w gospodarce rynkowej 2. Ład aksjonormatywny w perspektywie kryzysu gospodarczego 53 57 61 65 71 73 79 8 Spis treści Rozdział VI Kształtowanie wiedzy ekonomicznej i postaw przedsiębiorczych młodzieży – podstawowe problemy 1. Edukacja ekonomiczna w systemie edukacji formalnej 2. Medialna edukacja ekonomiczna dla biznesu tradycyjnego i sieciowego Rozdział VII Powody deficytów i dylematów etycznych w badaniach naukowych 1. Wieloparadygmatyczność nauk społecznych a problemy wartościowania naukowego 2. Regulacje kodeksowe jako ważne źródło wiedzy o dylematach i deficytach etycznych w badaniach naukowych Rozdział VIII Praca a nowe technologie. W kierunku transgresji etycznej i pracy nieodpłatnej w gospodarce cyfrowej 1. Zmiany na współczesnym rynku pracy w perspektywie hiperkapitalizmu i technologii cyfrowych 2. Główne scenariusze dotyczące przyszłości pracy 3. Wykorzenianie z pracy i zawężanie moralnej przestrzeni pracy 4. W kierunku etyki maszyn i transgresji etycznej Rozdział IX Główne problemy polityki w społeczeństwach liberalnych demokracji. Kontekst etyczny 1. Redefinicje i nowe pojęcia – podmiot polityczny, aktorzy polityczni, polityka, polityczność 2. Podstawowe problemy etyczne liberalnych demokracji 3. Komunikacyjny wymiar współczesnej polityki jako źródło korupcji etycznej 4. Główne dylematy etyczne w procedurze podejmowania decyzji politycznych 5. Problemy indywidualnych i grupowych standardów etycznych polityków 6. Media tradycyjne i cyfrowe wobec dyskursu publicznego i politycznego Rozdział X Etyczne problemy polskiej demokracji w dyskursie publicznym i politycznym 1. Interpretacja przyczyn spadku atrakcyjności rozwiązań demokratyczno-liberalnych 2. Propozycje rozwiązań politycznych 3. Stosunki wewnątrz polskiej klasy politycznej Rozdział XI Paradoksy demokracji w e-społeczeństwie. Korupcja dyskursu politycznego i populizm 1. Istota i specyfika kłamstwa, fikcji, mitu i oszustwa w polityce 2. Korupcja dyskursu politycznego i retoryka populistyczna 85 87 89 97 101 103 109 112 118 121 123 129 131 135 139 141 144 148 153 155 160 166 171 172 175 Spis treści 9 Rozdział XII Bezpieczeństwo w sieci. Czy jednostki mają prawo do ignorowania technologicznych algorytmów? 1. Rozwój big data, data science, data scientist 2. Czy we współczesnych demokracjach istnieje sieciowy Behemot? 2.1. Sposoby działania firmy doradztwa politycznego Cambridge Analytica i jej niechlubny koniec 2.2. Kierownictwo Facebooka przed połączonymi Komisjami Senackimi Kongresu USA 3. Bezpieczeństwo a sieciowy dylemat: wolność versus własność 4. Bezpieczeństwo w sieci a rola grup dyspozycyjnych 5. Ku redefinicji pojęć wolność w sieci i bezpieczeństwo w sieci Bibliografia 179 183 186 186 188 189 191 193 199 Przedmowa W swojej pięćdziesięcioletniej aktywności naukowej Pani Profesor Danuta Walczak- -Duraj w sposób umiejętny, naznaczony wyobraźnią socjologiczną i wrażliwością etyczną, łączy aktualne i ważne problemy należące do trzech subdyscyplin socjolo- gicznych: socjologii pracy, socjologii moralności oraz socjologii polityki. Jest Autorką i współautorką kilkunastu książek, w tym pięciu w języku angielskim, redaktorką oraz współredaktorką naukową dwunastu monografii i prac zbiorowych, Autorką ponad trzystu artykułów i rozdziałów w pracach zbiorowych oraz innych publikacji. Publikacje te cechuje wysoki poziom merytoryczny i dobre osadzenie w litera- turze przedmiotu. Podejmowane przez Autorkę problemy społeczne nie mają przy tym charakteru przyczynkarskiego, ale odnoszą się do najważniejszych zagadnień podnoszonych z perspektywy interdyscyplinarnej. Co więcej, większość tekstów jej autorstwa i prac przez nią redagowanych ma zaznaczający się z różną wyrazistością kontekst etyczny, ponieważ całość jej socjologicznej refleksji mieści się, jak sądzę, w implicite przyjętym założeniu, że ani gospodarka, ani polityka nie mogą dobrze działać, jeśli pozbawione zostaną warunków do praktykowania podzielanego przez większość członków danego społeczeństwa określonego ładu aksjonormatywne- go. W swych publikacjach Autorka monografii wielokrotnie podkreśla, że każda forma ludzkiej aktywności, w tym tak ważna forma aktywności, jaką jest praca w jej różnych odsłonach, również praca naukowa czy praca polityka, podlega ocenie etycznej, a kompetencje etyczne stanowią atrybutywną cechę szeroko pojmowa- nych kompetencji merytorycznych. Pani Profesor Walczak-Duraj uznaje przy tym, że etyczny charakter pracy pole- ga nie tylko i nie tyle na stosunku do niej jednostki (postawy instrumentalne versus autoteliczne), ale przede wszystkim na stosunku do drugiego człowieka w sytuacji pracy. Stąd też tak duże znaczenie przypisuje pejoratywnym konsekwencjom wy- raźnie zaznaczających się zmian, zachodzących w treściach pracy oraz formach pracy i zatrudnienia pod wpływem technologii cyfrowych. Procesy indywiduali- zacji pracy, coraz częstsze wykonywanie jej poza instytucjami formalnymi, niecią- głość oraz brak dostatecznej troski instytucji gospodarczych i politycznych o pra- cownika i obywatela, o jego godność oraz podmiotowe traktowanie, to wątki ciągle obecne w całej twórczości Autorki, która sposobem prowadzenia swoich analiz 12 Przedmowa pokazuje, że socjolog moralności znajduje dobrze uzasadnione przesłanki ku temu, by poruszać się zarówno w obszarze socjologii pracy, jak i socjologii polityki. Jej podejście do podnoszonych problemów badawczych znajduje szeroki od- dźwięk w środowisku naukowym i jest rozwijane, szczególnie w pracach wielu członków zespołu naukowo-badawczego Katedry Socjologii Polityki i Moralności Uniwersytetu Łódzkiego, którą Profesor Danuta Walczak-Duraj kierowała przez wiele lat. Wypromowała osiemnastu doktorów socjologii (czterech z nich już się habilitowało), a trzem kolejnym osobom otworzyła przewody doktorskie. Proble- matyka podejmowana w tych doktoratach również mieści się w tytułowej triadzie rekomendowanej monografii, czyli obszarze problemów pracy, etyki i polityki. Wy- promowani przez nią doktorzy socjologii to: Ryszard Machnikowski (Recepcja so- cjologii wiedzy Karla Mannheima we współczesnej socjologii anglo-amerykańskiej, 1996), Izabela Desperak (Stereotypizacja ról kobiecych w perspektywie praktyk dys- kryminacyjnych na rynku pracy, 2000), Alicja Łaska-Formejster (Proces kształtowa- nia roli zawodowej lekarza rodzinnego, 2000), Dorota Inglik-Dziąg (Role społeczne w reklamie jako przykład psychologicznych uwarunkowań działalności marketingo- wej, 2000), Małgorzata Matusiak (Postawy studentów wobec pracy w perspektywie społeczeństwa informacyjnego, 2005), Stanisław Kosmynka (Rola religii w ideologii współczesnego terroryzmu islamistycznego. Na przykładzie organizacji Al-Kaida, 2006), Konrad Kubala (Społeczne reprezentacje Unii Europejskiej w dyskursie polskich elit symbolicznych, 2007), Marcin Kotras (Rola przywództwa lokalnego w europej- skim rozwoju regionalnym. Na przykładzie regionu łódzkiego, 2008), Michał Sko- rzycki (Mit jako czynnik legitymizacji ustroju demokratycznego w procesie zmiany systemowej. Przypadek Republiki Czeskiej, 2009), Bartosz Abramowicz (Inicjatywne formy uczestnictwa obywatelskiego na poziomie lokalnym w gminach województwa łódzkiego, 2010), Paweł Przyłęcki (Specyfika dyskursu populistycznego w polskiej po- lityce. Na podstawie analizy programów wyborczych i sprawozdań sejmowych, 2011), Łukasz Kutyło (Procesy desekularyzacji we współczesnych społeczeństwach na przy- kładzie ruchu społecznego Radia Maryja, 2011), Karolina Messyasz (Obrazy młodzie- ży polskiej w dyskursie prasowym. Młodzież o sobie i rzeczywistości społecznej, 2012), Barbara Ober-Domagalska (Opinie i postawy etyczne młodzieży szkolnej wobec pra- cy i jej kontekstu instytucjonalnego. Polsko-norweskie badania porównawcze, 2012), Michał Pienias (Przemiany tożsamości programowej Sojuszu Lewicy Demokratycz- nej w perspektywie poparcia społecznego, 2012), Marcin Pierzchała (Obywatelskość jako płaszczyzna integracji społeczności muzułmańskich ze społeczeństwem polskim. Na przykładzie Ligi Muzułmańskiej w Rzeczypospolitej Polskiej, 2013), Aleksandra Leszczyńska (Etyczne a pragmatyczne aspekty zjawiska dopingu w sporcie, 2018), Małgorzata Schulz (Medialny obraz kształtowania się stosunków polsko-niemieckich. Na podstawie analizy tygodników „Der Spiegel” i „Polityka” z lat 2005–2017, 2019). Przywołać też warto głoszony często przez Autorkę pogląd, że gospodarka i poli- tyka wyzute z wartości lub też traktujące podstawowe wartości etyczne w sposób in- strumentalny, prowadzą współczesne społeczeństwa w niebezpieczne rewiry. W glo- balizującym się w coraz większym stopniu świecie, zanurzonym w rozszerzonej Przedmowa 13 rzeczywistości technologii cyfrowych mają miejsce głębokie kryzysy gospodarcze, gwałtowne spadki zaufania społecznego do ważnych instytucji życia społecznego, w tym do rozwiązań i projektów gospodarczych, często mających charakter jedynie ideologiczny. Ich konsekwencją jest również rozproszenie potencjału i dekompozy- cja kapitału społecznego oraz towarzyszące im od lat zjawiska destrukcji normatyw- ności, również w obszarze podstawowych wartości demokratycznych. Niniejsza publikacja, nosząca tytuł Praca – etyka – polityka. Wybór tekstów, stanowi zwarty zbiór wybranych tekstów Autorki z lat 2005–2019 z tytułowego obszaru najważniejszych problemów społecznych w Polsce okresu transformacji. Znając większości publikacji naukowych Profesor Danuty Walczak-Duraj, które oceniam bardzo wysoko, a także odwołując się do kilkudziesięcioletniej współpra- cy, również tej o charakterze publikacyjnym (wielokrotnie współredagowaliśmy monografie wieloautorskie, w tym wydawane po wspólnie organizowanych sesjach i spotkaniach grup tematycznych na kolejnych Zjazdach Socjologicznych), pragnę podkreślić, że Autorka eksponuje i kontynuuje w swych dokonaniach prace nauko- we swoich Nauczycieli. Jednym z nich był Profesor Jan Szczepański (rektor Uniwer- sytetu Łódzkiego III kadencji w latach 1952–1956), który w 1970 roku przyjmował ją do pracy w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Łódzkiego. Od początku istnienia powołanej przez socjologów, pedagogów i filozofów z Uniwersytetu Śląskiego (Filia w Cieszynie) Wolnej Szkoły Nauk Filozoficznych i Społecznych im. Profesora Jana Szczepańskiego Pani Profesor Walczak-Duraj uczestniczyła też w corocznych kon- ferencjach i publikacjach poświęconych rozwojowi myśli Profesora. W tej monografii Autorka również trafnie udowadnia, że podejście do wszelkiej pracy w jej etycznym kontekście, jako sposób stosowany przez Profesora, nic nie straciło na swej ważności i aktualności. Co więcej, rezultaty poznawcze oraz me- todologiczne często używanej przez niego metody autoetnograficznej rozwijane są także przez współczesną socjologię i dostarczają badaczom interesujących ma- teriałów porównawczych. Zawarte w publikacji teksty, składające się na dwanaście rozdziałów, choć od- noszą się do wielu pól badawczych i interpretacyjnych związanych z problema- tyką szeroko rozumianej pracy oraz polityki, stanowią spójną całość ze względu na spinającą je klamrę podejścia normatywnego i odnoszą się do takich ważnych problemów jak: ƒ procesy wykorzeniania jednostki z pracy i jej społecznego kontekstu, co prowa- dzi m.in. do indywidualizacji pracy i zróżnicowanych, zazwyczaj niekorzyst- nych skutków tego zjawiska, np. zawężania się moralnej przestrzeni pracy; ƒ procesy przechodzenia od grupowego w swej istocie etosu pracy do etosu zindywidualizowanego i rozproszonego; ƒ deficyty poczucia odpowiedzialności za dobro wspólne w społeczeństwach gospodarki rynkowej, w których często wolność gospodarcza rozumiana jest w kategoriach głównej wartości życia społeczno-gospodarczego; ƒ kryzysy gospodarcze w gospodarce rynkowej i towarzysząca im swoista asymetria: ponoszone ryzyko gospodarcze i straty są uspołecznianie, czyli 14 Przedmowa przerzucane na społeczeństwo, zaś pojawiające się zyski zazwyczaj prywa- tyzowane przez podmioty gospodarcze; ƒ konstytuowanie się ładu aksjonormatywnego w gospodarce rynkowej z per- spektywy jego ciągłości i zmiany; ƒ kształtowanie wiedzy ekonomicznej i postaw przedsiębiorczych polskiej młodzieży; ƒ przyczyny i charakter podstawowych deficytów oraz dylematów etycznych, pojawiających w procesach podejmowania i realizowania badań naukowych przez polskich naukowców; ƒ zmiany spowodowane rozwojem technologii cyfrowych, odnoszące się zarówno do rynku pracy, treści samej pracy, jak i relacji pracowników ze sztuczną inteligencją, coraz powszechniej wykorzystywaną w różnych segmentach współczesnej gospodarki. Zmiany te odnoszą się również do rzadko pojawiającego się w refleksji socjologicznej problemu wystąpienia potencjalnej transgresji etycznej w relacji pracownik–sztuczna inteligencja. Nie bez znaczenia pozostają również kwestie dotyczące formułowania przez badaczy zróżnicowanych scenariuszy odnoszących się do przyszłości pracy, w tym nieodpłatnej w gospodarce cyfrowej. Cztery z rozdziałów poświęcone są problemom polityki, demokracji i roli władzy politycznej (państwa) w zapewnianiu obywatelom bezpieczeństwa w sieci. Tę część rozważań Autorka rozpoczyna refleksją na temat: ƒ głównych problemów polityki, jej statusu w społeczeństwach istniejących w formule liberalnych demokracji, by dalej przejść do ƒ analizy podstawowych problemów etycznych polskiej demokracji, postrze- ganych z perspektywy dyskursu publicznego i politycznego, ƒ analizy występowania ewidentnych paradoksów demokracji w e-społeczeń- stwach i towarzyszącej jej korupcji (nadużycia) języka polityki w prowa- dzonych debatach, wraz ze skłonnością do stosowania językowych strategii o charakterze populistycznym, ƒ oraz do prezentacji problemów zamykających monografię, a związanych z występowaniem sieciowego Behemota, czyli zagadnień dotyczących roli technologicznych algorytmów w moderowaniu zarówno zachowań gospo- darczych, jak i politycznych. Przedstawiając, i tym samym zapowiadając główne problemy zawarte w publi- kacji, wskazać wypada, że jej Autorka w odniesieniu do zamieszczonych w niej tekstów dokonywała niekiedy określonych zabiegów zarówno o charakterze edy- torskim (np. skracanie niektórych fragmentów), jak i merytorycznym przez dopi- sywanie krótkich wątków, nienaruszających jednak istoty treści zamieszczonych w pierwotnych wydaniach, zawsze przywoływanych w przypisach. Janusz Mariański, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II Lublin, 22 kwietnia 2020 roku Rozdział I Proces wykorzeniania z pracy w perspektywie społeczeństwa ponowoczesnego1 Przedmiotem rozważań podjętych w tym rozdziale jest próba ukazania zasadni- czych czynników składających się na proces wykorzeniania współczesnego czło- wieka z pracy, rozumiany jako taki proces, w którym praca nie tylko zatraca swój wcześniejszy, strukturotwórczy, społeczno-etyczny charakter, ale i sama podlega daleko idącym redefinicjom zarówno w odniesieniu do jej treści, jak i form jej wy- konywania czy form zatrudniania. Owe czynniki związane są przede wszystkim ze zmianami zachodzącymi w społeczeństwach ponowoczesnych, określanych rów- nież jako społeczeństwa doznań, w obrębie których konsumpcja staje się ważniejsza niż praca, a konsument ważniejszy niż pracownik. W społeczeństwach ponowoczes- nych zdecydowanie bardziej niż praca zakorzenione są nowoczesne technologie te- leinformatyczne mające ewidentnie zglobalizowany charakter. W Polsce, podobnie jak w innych społeczeństwach liberalnej demokracji odwołującej się do idei wolnego rynku, ma się coraz częściej do czynienia z nieciągłymi biografiami zawodowymi czy budowaniem karier zawodowych poza formalną organizacją (np. wolni strzelcy). W rezultacie, podobnie jak w poprzednim systemie pracy diagnozowanym przez Jana Szczepańskiego, zachodzi proces odrywania pracy od zatrudnienia, choć z zu- pełnie innych przyczyn, co z pewnością nie sprzyja tworzeniu się u nas etosu pracy. Podstawową tezę prowadzonych tu rozważań można sprowadzić do stwierdzenia, że mówienie o jednostce zakorzenionej w pracy zakłada również konieczność ist- nienia gospodarki zakorzenionej społecznie w postulowanym przez Marka Grano- vettera sensie (Granovetter 1985: 84–88). W mojej opinii społeczne zakorzenianie gospodarki i pracy stanowiącej jej podstawę odbywać się może jedynie przez definiowanie treści ładu ekonomiczne- go, stanowiącego jeden z podstawowych elementów ładu (porządku) społecznego, w kategoriach nie tyle opisowych, co normatywnych. Wtedy też można posługiwać się podstawowym dla prowadzonych tu analiz pojęciem ładu aksjonormatywnego mającego za główny wymiar ład moralny. Ład ten odnoszony jest do społecznego 1 Pierwotna wersja jest częścią publikacji D. Kadłubiec, E. Ogrodzka-Mazur, A. Kasperek (red.), W kręgu myśli Profesora Jana Szczepańskiego, t. 3, Wydawnictwo Arka, Cieszyn 2017, s. 59–70. 16 Praca – etyka – polityka. Wybór tekstów działania różnych podmiotów życia społecznego, zarówno indywidualnych, jak i zbiorowych (instytucjonalnych); sformalizowanych (np. podmiotów gospodar- czych, instytucji politycznych, wychowawczych, różnorakich instytucji zaufania publicznego w rodzaju banków czy służby zdrowia), jak i niesformalizowanych (np. opinii publicznej). W tym ujęciu opis, diagnoza, interpretacja i ocena sposobów działania jednych podmiotów życia społecznego pozostających w relacji z innymi podmiotami przebiega przy użyciu kategorii dobra i zła (np. korzyść, sprawiedli- wość, zasadność, krzywda, kłamstwo, chciwość, nierówność itp.) oraz, co za tym idzie, sankcji społecznych. Sankcji zarówno korzystnych, jak i niekorzystnych, a więc używając określenia Émile’a Durkheima – rozproszonych sankcji represyj- nych (Durkheim 2000: 49–56); sankcji zarówno formalnych, jak i nieformalnych. Jak to wyraźnie podkreśla Ewa Budzyńska, położenie nacisku na realizację dobra na rzecz zewnętrznych wobec działającego podmiotu obiektów oznacza utożsamie- nie moralności z prospołecznością (Budzyńska 2007). Jak słusznie przy tym zauwa- ża Janusz Mariański: Żadna dziedzina życia społecznego nie może być ex definitione wykluczona spod wartościowania moralnego. Problemy polityczne, społeczne, gospodarcze mają nie tylko charakter strukturalny, ale i moralny; oceny moralne odnoszone są zarówno do człowieka, jak i do jego działań. […] W ocenach moralnych w ostatecznej instancji sięgamy po wartości i normy człowieczeństwa. Stąd oceny moralne są najbardziej uniwersalnym kryterium postępowania ludzkiego, mają charakter nadrzędny w sto- sunku do innych aktywności ludzkich, ponieważ rozciągają się one na wszystkie inne oceny, można by obrazowo powiedzieć, że są piętrowo na nich nadbudowane (Mariański 2015: 512–514). Na wstępie warto również podkreślić, że zakorzenienie jako pojęcie, a raczej jako metafora socjologiczna stanowi jeden z istotnych tropów dla zrozumienia zarówno twórczości, jak i postawy życiowej wielkiego polskiego socjologa Jana Szczepańskie- go. Bogusław Dziadzia, opisując przemiany ponowoczesnej lokalności i odwołując się m.in. do mającej charakter nie tylko socjologiczny, ale i etnograficzny publikacji Szczepańskiego Korzeniami wrosłem w ziemię (2003), stwierdza, że autor: Niejednokrotnie podkreślał znaczenie miejsca swego urodzenia. Nie odżegnywał się od chłopskich korzeni. Co więcej, umiejętnie łączył swe korzenie, a z nimi takie a nie inne wychowanie, z charakterem i jakością swych dokonań. Pojmował wy- raźnie to, jak trudnym i złożonym zadaniem jest zrozumienie samego siebie jako fundamentu do pojmowania otaczającego świata (Dziadzia 2016: 81–82). Jednak zakorzenienie, o którym pisał Szczepański, odnosiło się nie tylko do sta- nowiącej podstawę budowania zarówno społecznej, jak i indywidualnej tożsamości jednostki społeczności lokalnej Ustronia Śląskiego, gdzie dorastał, ale także wyko- nywania w tej społeczności pracy. Opisywana przez niego jednostka zakorzeniona Proces wykorzeniania z pracy w perspektywie społeczeństwa… 17 była ówcześnie w owym mikroświecie Ustronia, a szerzej rzecz ujmując Śląska Cie- szyńskiego, na wiele różnych sposobów. Jednym z nich była praca, czy jak ujmował to Szczepański – robota. Z jednej strony człowiek zakorzeniał się w społeczności lokalnej przez pracę, z drugiej zaś to praca byłą głównym sposobem zakorzeniania się w tej społeczności, ponieważ dla jej członków była dwojakiego rodzaju przymie- rzem – z bogiem i z ludźmi. Człowiek żył po to, aby robić, to znaczy wykonywać przeznaczoną mu robotę. Ro- bota była najistotniejszą treścią życia. […] Była także miarą wartości człowieka, codziennym sprawdzianem jego możliwości. […] Robota oznaczała także potwier- dzenie wartości moralnej gazdy i jego rodziny. Człowiek robotny był człowiekiem dobrym. Bo robota stanowiła także religijne przymierze z Panem. […] Robota nad siły była męką ofiarowaną Panu. Owoce roboty przynoszące dobrobyt i zadowole- nie, dostatek i wygody były świadectwem życzliwości Pana. Robota także określała miejsce człowieka, przede wszystkim rodziny, w społeczności lokalnej (Szczepański 2003: 34–35). Odpoczynek zaś, który […] musiała uzasadniać praca i zmęczenie […] był nie tylko regeneracją sił do dalszej pracy, lecz także przerwą na życie towarzyskie (Szczepański 2003: 65). W odpoczynku przejawiał się jego głęboki sens, polegający na procesie integro- wania społeczności lokalnej, na utrzymywaniu bezinteresownej więzi sąsiedzkiej i rodzinnej. Nie chodziło w nim tylko „o sztywniejące stawy ani potargane mięśnie. Odpoczynek był potrzebny dla innego przymierza – z ludźmi. Jeśli robota tworzy- ła podstawy człowieczeństwa, odpoczynek wśród bliźnich był jego spełnieniem” (Szczepański 2003: 65–66). 1. Czynniki sprzyjające wykorzenianiu z pracy Wysokie standardy moralne i pracowitość luterańskiej społeczności Śląska Cie- szyńskiego na początku XX wieku, religijna zasada zachowywania nie tylko asce- zy wewnętrznej, ale i zewnętrznej, powiązana z traktowaniem pracy w kategoriach modlitwy, przekładana była na indywidualne oraz zbiorowe działania społeczne. Pracowitość i oszczędność jako podstawa do tego, by podobać się bogu, były stale obecne w świadomości społecznej. W przeciągu XX wieku wiele się zmieniło, je- śli chodzi o społeczną efektywność protestanckiej etyki normatywnej dotyczącej pracy; podobnie jak i etyki katolickiej, choć papież Jan Paweł II w poświęconej pra- cy encyklice z 1981 roku podkreślał, że praca jest najważniejszą formą aktywności człowieka na ziemi, emanacją jego kreacyjnych możliwości i podmiotowości (Jan Paweł II 1981). Jednocześnie stwierdzał, że może ona też być źródłem alienacji jed- nostki i przedmiotowego traktowania przez innych. Jak zauważał: 18 Praca – etyka – polityka. Wybór tekstów Chodzi […] o to, aby – może jeszcze bardziej niż dotąd – uwydatnić, że praca ludzka stanowi klucz, i to chyba najistotniejszy klucz, do całej kwestii społecznej, jeżeli staramy się ją widzieć naprawdę pod kątem dobra człowieka. Jeśli zaś rozwiązanie – czy raczej stopniowe rozwiązywanie – tej stale na nowo kształtującej się, i na nowo spiętrzającej kwestii społecznej ma iść w tym kierunku, ażeby „życie ludzkie uczy- nić bardziej ludzkim”, wówczas właśnie ów klucz – praca ludzka – nabiera znaczenia podstawowego i decydującego (Jan Paweł II 1981: 3). Jednak procesowi rewaloryzacji pracy jako wartości samej w sobie towarzyszy współcześnie proces przeciwny. Z jednej strony jest to proces prowadzący do depre- cjacji, powiązany z praktycznym indywidualizmem generującym sytuacje, kiedy społeczny sens pracy i zespołowego gospodarowania nabiera charakteru instru- mentalnego, wolnego od pojmowanej w kategoriach poczucia odpowiedzialności za innych pracujących odpowiedzialności moralnej. Z drugiej strony związany jest również z przewartościowywaniem pracy w ujęciu postmodernistycznym, gdzie w miejsce paradygmatu pracy pojawia się paradygmat konsumpcji, wpleciony w złożony proces globalizacji. Ponadto zachodzą ważne zmiany zarówno w treści, jak i formach pracy czy też formach zatrudnienia (Walczak-Duraj 2011a, 2011b). Procesy te prowadzą do sytuacji, w których można mówić nie o zakorzenianiu w pracy, ale o zjawisku przeciwnym – wykorzenianiu, pojmowanym zarówno jako odchodzenie od wspólnotowego, społecznego rozumienia pracy i jej etyczne- go kontekstu w kierunku indywidualizacji pracy, jak i szukanie alternatywnych sposobów budowania własnej indywidualnej tożsamości, dla których praca nie stanowi już punktu odniesienia. Zwłaszcza zaś takie atrybuty związane z pracą, jak zespół pracowniczy, relacje pracownicze, wspólne przeżywanie pracy, wspól- ne spędzanie czasu po pracy itp. Nie sposób w jednym tekście poruszyć wszystkie ważne wątki związane z postępującym, choć nie zawsze uświadamianym przez jednostki procesem tak pojętego wykorzeniania z pracy. Warto jednak zasta- nowić się nad tym, czy w przestrzeni życia społecznego zostały już wypracowa- ne jakieś inne obszary ludzkiej aktywności, mogące stanowić względnie trwa- łą i społecznie akceptowaną platformę doświadczania przez jednostki własnej podmiotowości, tożsamości czy biografii, w której wspólnota losu, grupowych doświadczeń i odniesień statusowych miałaby taką siłę jak praca. Oczywiście, owa stanowiąca podstawę wytwarzania więzi społecznej wspólnota losu wystę- puje również w innych mezo- i mikroświatach społecznych, nie tylko zresztą wśród ludzi, ale także wśród zwierząt czy roślin, np. drzewa w leśnym ekosyste- mie udzielają sobie wsparcia również za pośrednictwem korzeni2. Jak wyjaśniał Szczepański: 2 Peter Wohlleben, niemiecki leśnik z Reńskich Gór Łupkowych uważa, że drzewa w lesie są istotami społecznymi; porozumiewają się ze sobą, troszczą o swoje potomstwo i pielęgnują starych i chorych sąsiadów, doświadczają wrażeń, mają uczucia i pamięć. W tworzonym wspólnie ekosystemie zawierają nawet „przyjaźnie”. Jak twierdzi autor: „W takim środowisku drzewa mogą rosnąć bezpiecznie i dożywać matuzalemowego Proces wykorzeniania z pracy w perspektywie społeczeństwa… 19 Czy małe dziecko chłopskie wie i uświadamia sobie tę „trywialną” prawdę, że aby trwać, trzeba mieć w ziemi korzenie? Oczywiście, ani ja ani nikt z moich rówieśni- ków na Zawodziu, ani moje siostry o kilka lat starsze nie potrafiłyby jej tak sformu- łować. Ale wiedza o zależności między korzeniami a życiem była dla nas wszyst- kich oczywistością. Trawa zerwana czy skoszona schnie. Schnie każda odłamana od korzeni gałąź drzewa czy krzaka. Korzenie są życiem (Szczepański 2003: 28). Czy zatem, biorąc pod uwagę wszystkie te procesy i zjawiska zachodzące w świe- cie społecznym (Bauman 2008), nie należałoby zapytać, czy praca jednostek nadal zakorzeniona jest w społecznym kontekście w taki sposób, że może stanowić ro- dzaj „domu”? I czy przykłady doznań właściwych pracoholikom (inaczej mówiąc „zadowolonym niewolnikom”), opisujących każdy inny rodzaj aktywności życio- wej w kategoriach straty czasu, nie stanowią paradoksalnie przesłanki ku temu, by stwierdzić, że przybierający różną postać proces wykorzeniania jednostek z pracy może prowadzić również do tego, że jednostka w sensie osobowościowym staje się jednowymiarowa. A to dlatego, ponieważ praca mogąca zawierać w sobie wiele autokreacyjnych wartości nie znajduje dostatecznie silnego i trwałego osadzenia w zmultiplikowanych relacjach społecznych, stając się aktywnością zindywidu- alizowaną. Proces indywidualizacji doświadczanej przez jednostkę pracy pro- wadzi do tego, że wspomniane wcześniej pojęcia jak środowisko pracy, stosunki pracy, lojalność pracownicza czy solidarność zespołów pracowniczych tracą moc predykcyjną. Stąd też, by stworzyć i rozwijać nowy rodzaj refleksji nad pracą warto przede wszystkim wyjść od konstatacji dotyczącej zasobu wiedzy o dominującej kondycji jednostki w społeczeństwie ponowoczesnym, rozpatrywanej z perspektywy wyko- nywanej pracy. W takiej analizie ważne są m.in. zagadnienia takie jak: epizodycz- ność wielu form aktywności człowieka (podtrzymywanie krótkotrwałych inter- akcji zapośredniczonych przez sieć), fragmentaryzacja działań, niekonsekwencja w działaniu, wielości projektów na życie w postaci alternatywnych, dostępnych sty- lów życia i zindywidualizowanych biografii o wyraźnie nieciągłym charakterze. Zygmunt Bauman w jednym z ostatnich wywiadów, jakiego udzielił, mówił Sławo- mirowi Sierakowskiemu, że choć współcześnie rynek pracy przypomina ruchome piaski i brakuje dostatecznego zabezpieczenia na starość czy na wypadek choroby, a także trudno jest zapewnić dzieciom godziwe wykształcenie, to pojawiają się zu- pełnie nowe wyzwania. wieku. By to osiągnąć, społeczność musi się trzymać razem. Gdyby wszystkie okazy troszczyły się tylko o siebie, wówczas niejeden nie doczekałby starości. […] Para praw- dziwych przyjaciół pamięta o tym, by nie wytwarzać zbyt grubych konarów od stro- ny drugiego drzewa. Żadne z nich nie chce niczego odbierać towarzyszowi i dlatego wykształca potężne części koron tylko na zewnątrz, czyli w stronę «tych, którzy nie są przyjaciółmi»” (P. Wohlleben, Sekretne życie drzew, tłum. E. Kochanowska-Szlęzak, Wydawnictwo Otwarte, Kraków 2016, s. 43).
Pobierz darmowy fragment (pdf)

Gdzie kupić całą publikację:

Praca - etyka - polityka. Wybór tekstów
Autor:
Sklep
Format
Cena
Ebookpoint.pl Ebookpoint.pl
ebook/pdf
18,40 zł
Idź do sklepu »

Opinie na temat publikacji:

Inne popularne pozycje z tej kategorii:

Czytaj również:

Prowadzisz stronę lub blog? Wstaw link do fragmentu tej książki i współpracuj z Cyfroteką: